Sovyetler Birliği’yle uzun rekabetinin akabinde ABD’nin uzay yarışındaki en güçlü rakibi artık Çin. NASA bu yarışta hiç olmadığı kadar özel şirketlere güveniyor. İrili ufaklı uzay şirketlerine devasa yatırımlar yapılırken uzayın trilyon dolarlık bir sanayi haline gelmesi bekleniyor.
Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) Lideri Bill Nelson, ABD “yeniden Ay’a gitmek için Çin ile yarışıyor” diyor.
BBC’ye verdiği röportajda Nelson, yarışta önde olduklarını garanti altına almak istediğini söylüyor.
Yorumları NASA’nın Sovyetler Birliği’yle uzay rekabeti içinde olduğu 1960’lar ve 1970’lerde yaşananları hatırlatıyor. Bundan yarım yüzyıl sonra NASA artık işin büyük bir kısmını özel şirketlere yaptırıyor.
Nelson bu şirketlerin maliyetleri paylaşarak kritik rol oynadığını ve NASA’nın “özel kesimden girişimcilerin yaratıcılığından” faydalandığını belirtiyor.
2021’de NASA’nın Ay’a iniş sistemi üretmesi için üç milyar dolarlık kontrat imzaladığı SpaceX şirketini işaret ediyor. Milyarder Elon Musk’ın şirketi birebir vakitte bugüne kadar üretilen en güçlü roketin imalcisi.
ABD’li öbür özel şirketler de uzay rekabetinin yararlarını hissediyor. NASA bu yılın başında Amazon’un kurucusu Jeff Bezos’un Blue Origin şirketiyle, gelecekte kullanılacak Ay’a iniş sistemini üretmek üzere 3,4 milyar dolarlık kontrat yapmıştı.
SpaceX and Blue Orijin milyarlarca dolarlık devlet finansmanından yararlanan şirketlerden yalnızca ikisi.
ABD Çin’le daha geniş rekabetinin yalnızca bir modülü olan bu yatırımı, yarışta önde kalmak gayesiyle yapıyor.
Ağustos sonunda Hindistan Ay’a yumuşak iniş yapan dördüncü ve uydumuzun güneyine iniş yapan birinci ulus olma unvanını elde etmişti.
Bu muvaffakiyete karşın Çin’in uzay programı NASA tarafından daha yakından izleniyor.
Çin kendi uzay üssü olan tek ülke ve halihazırda Ay’dan örnekleri yeryüzüne getirdi. Ülke Ay’ın kutup bölgelerine ulaşmayı da hedefliyor.
Nelson bu mevzudaki tasalarını şöyle tabir ediyor: “Beni endişelendiren şey Ay’ın güney kutbunda su bulduğumuz durumda Çin’in oraya gidip, ‘Burası bizim bölgemiz, buraya gelemezsiniz, bizim’ demesi olurdu.”
NASA Lideri Nelson, Çin’in Güney Çin Denizi’nin birtakım bölgelerinde egemenliğini ilan etmek için yapay adalar inşa etmesinin bu telaşını desteklediğini savunuyor.
Nelson tıpkı vakitte Çin’in, uzayda ve Ay yüzeyinde bugüne kadar yapılmış en güzel misyon olması amaçlanan, ABD’nin öncülük ettiği Artemis misyonuna katılmadığına da işaret ediyor.
Çin ise uzayın barışçıl bir biçimde keşfedilmesine bağlılığını vurguluyor.
Ülke daha evvel uzay programıyla ilgili ABD’nin dertlerini “Çin’in olağan ve makul uzay teşebbüslerine karşı bir karalama kampanyası” olarak nitelendirerek reddetmişti.
NASA’nın harcamaları ne kadar arttı?
İki ülke ortasındaki rekabet NASA’nın devasa yatırımlarının da önünü açtı. Ajans, 2021 yılı Eylül ayının sonuna kadar yaptığı harcamaların bir evvelki yıla nazaran yüzde 10,7 arttığını ve 71,2 milyar dolara çıktığını açıklamıştı.
SpaceX üzere büyük şirketlerle gündeme gelse de NASA’nın harcamaları daha geniş bir ekonomik tesire sahip.
Nelson, “Harcamalarımızın dörtte biri küçük işletmelere gidiyor” diyor.
Eski bir NASA mühendisi olan Harvard Business School’da Uzay Ekonomisti Sinead O’Sullivan, bu yatırımın küçük firmaların, bilhassa de yeni kurulan işletmelerin büyümesini hızlandırabileceğini söylüyor.
Hükümetin çoklukla yeni kurulan firmalar için birinci müşteri olarak hareket ettiğini belirtiyor. Öteki taraftan bu mukaveleler sayesinde özel yatırımcılara yaklaşmalarının ve daha fazla gelir sağlamalarının önünün açılabileceğini söylüyor; “Çoğu vakit risk sermayesi ve özel sermaye yatırımları hakkında konuşuyoruz, fakat kamunun hissesi da en az bunlar kadar önemli”.
‘Küresel iktisadın belkemiği’
Ay’a dönüş yarışı, çok daha karlı olduğu düşünülen öbür uzay faaliyetlerini de hızlandırmış üzere görünüyor.
Rusya birinci uzay rekabetinde ABD ile yarışırken 1957’de yörüngeye uydu yerleştiren birinci ülke oldu. Avrupa Uzay Ajansı’na nazaran şu anda dünya yörüngesinde 10 bin 500’den fazla uydu var.
Yatırım şirketi Space Capital’in kurucusu Chad Andersen, SpaceX’in son on yıldır kesimi hareketlendirdiğine inanıyor.
“Bugün uzaydan bir yatırım kategorisi olarak bahsetmemizin tek nedeni SpaceX’tir. Yaklaşık on yıl evvel birinci ticari uçuşlarını yapmadan evvel, tüm pazar hakikaten kamunun hakimiyetindeydi” diyor.
ABD merkezli mühendislik firması BryceTech’e nazaran, şu anda yörüngede olan uyduların yarıya yakını son üç yılda fırlatıldı.
Bu hızlanma aslında sırf iki şirket sayesinde oldu. Bunlar One Web ve Elon Musk’un Starlink’i.
Anderson, “Uzay iktisadı, roketler ve uydu donanımından ibaret değildir; global ekonomimize güç veren belkemiğidir” diye açıklıyor.
Yörüngedeki uydu sayısının artmasıyla birlikte tarım, sigorta ve denizcilik sanayileri de dahil olmak üzere artan sayıda şirketin sağladıkları bilgiler için yeni kullanım alanları bulduğunu söylüyor.
Uzay firmalarını gelecekte ne bekliyor?
Yeni Zelanda merkezli RocketLab, uzay ekonomisindeki bir başka büyük oyuncu.
SpaceX’in rakibi olan bu teşebbüs, ortalarında NASA ve öbür ABD devlet kurumlarının da bulunduğu müşterileri için halihazırda 40 fırlatış gerçekleştirdi.
Bir mühendis olan kurucusu Peter Beck, bulaşık makineleriyle başlayan mesleğine uzaya roket fırlatarak devam ediyor.
Beck, fırlatışla birlikte pek çok iş fırsatının olduğunu şöyle anlatıyor:
“Fırlatma yaklaşık 10 milyar dolarlık bir fırsat. Sonra uyduları inşa etmek üzere yaklaşık 30 milyar dolarlık altyapı fırsatları var. Uygulamalar var ve bu da yaklaşık 830 milyar dolarlık bir fırsat.”
ABD merkezli yatırım bankası Morgan Stanley, global uzay sanayisinin hacminin 2040 yılına kadar yıllık 1 trilyon doların üzerine çıkacağını iddia ediyor.
Peki uzaya seyahat yapan firmaları ne bekliyor?
Beck, başta madencilik olmak üzere Ay’daki fırsatlara temkinli yaklaşıyor:
“Bugün Ay’a gidip (bu cevherleri) Dünya’ya geri getirmek ekonomik olarak makul değil.”
NASA’dan Bill Nelson tıbbi araştırmalar için fırsatlar görüyor.
İlaç firması Merck tarafından 2019 yılında Memleketler arası Uzay İstasyonu’nda kanser tedavisinin geliştirilmesine katkıda bulunmak üzere yürütülen bir araştırma üzere çalışmalara dikkat çekiyor.
Ayrıca fiber optiklerin yer çekimsiz ortamda daha verimli biçimde üretilebileceğini de söylüyor.
“Sonunda alçak Dünya yörüngesinde çok sayıda ticari faaliyet göreceğiz” diye ekliyor.
